БАСПАНА БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ ПАЙЫЗЫ ҚАНДАЙ?
«7-20-25» пен «Баспана хит» ұлттық банкке тікелей қатысты. Сол банктің өнімі ретінде жүзеге асыру үшін екінші деңгейлі 8 банктің жауапкершілігіне берген. Яғни, қай 8 банкке барса да, пайызы бірдей. «7-20-25»-те 7%, «Баспана хитте» 11%. Ал, «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінде» «Өз үйім» бағдарламасы 7 %, «Нұрлы жер» бағдарламасы 5%. 3 жыл жинап бағалау көрсеткішін 16-ға жеткізсе, 5 %-дан бастап 3,5 %-ға дейін төмендететін мүмкіндік бар.
Ипотеканың пайызын, үстемесін қалай төлеу керек деп бас қатырудың қажеті жоқ. Интернетке ипокета калькуляторы деп жазсаңыз, онлайн калькуляторлар өте көп. Ол өзгермейтін сан болғандықтан, барлығын сол жерден есептеп алуға болады.
ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫ ЖӘНЕ АННУИТЕТТІ ТӨЛЕМ ТҮРІ ДЕГЕН НЕ?
«Дифференцалды төлеу» дегенді қарапайым тілмен түсіндірер болсақ, ол бөліп төлеу деген мағынаны білдіреді. Аннуитивті төлем кезінде негізгі қарызды төлеу арқылы ай сайынғы төлеміңіз азайып отырады. Мысалы, осы айда 120 мың теңге төлесеңіз, келесі айда 119 800 теңге, келесі айда 119 700 теңге деген сияқты азайып отырады. Енді, ол төлем – ыңғайсыз.
Ең тиімдісі – нақты бөліп төлеу. Неге? Өйткені, адам миында «Айына 120 000 теңге төлеймін» деген мақсат болады. Ал, енді әлгінде айтқандай ай сайын азайтып төлегеннен қатты бір айырмашылық шықпайды.
Экономист ретінде, мен үшін қолайлысы – бөліп төлеу. Яғни, дифферанцалдық төлеу.
АЗ ШЫҒЫНДАЛЫП ҮЙ АЛУ МҮМКІН БЕ?
Қарызды мерзімінен бұрын өтеу деген барлық банктерде бар. Оны барынша аз төлеудің жолы – жылтыраған жарнамаға алданып қалмау. Пайыз деген бәрібір өз есебін жібермейді. Банк те пайда тапқысы келеді. Соның өзінде, халыққа ең тиімді жүйе «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінде». Бірақ, оның өзінде сіз 3 жыл бойы тұрақты ақша жинап отыруыңыз керек. Сол кезде сіздің алдын ала төлеміңіз де, пайыздық мөлшеріңіз де аз болады. Шамаңыз жетсе, әрине, ешқандай банкке жоламай қолма-қол алған жақсы. Өкінішке қарай, Қазақстанда қолма-қол ақшаға алатындар өте аз. Қалталылар алады, қарапайым халық, әрине, ипотекаға жүгінеді.
КІРІСТІ ДӘЛЕЛДЕМЕЙ ИПОТЕКА АЛУҒА БОЛА МА?
Әрине, болады. Ол үшін сіз үй ақшасының 50 пайызын жинауыңыз керек. «Бір банк жақсы, бір банк өкінішке қарай» демекші, айналып келіп тағы да «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкіне» тоқталамыз. Осы банкте 50/50-мен (үй ақшасының жартысын өзіңіз жинайсыз, жартысын банк несиеге береді) 10 миллион теңгенің үйін алатын болсаңыз, онда табыс көзін растамай баспаналы болуға мүмкіндік бар. Ол кезде үстінен артық төленетін ақша бар-жоғы 800 мың теңге шығады. Ал, енді дәл сондай 10 миллионның үйін 50 пайызбен өзге банктерден алған кезде 1-ге 1 шығады. 10 миллионның үстіне 10 миллион теңге қосасыз. Неге? Себебі, ол жақта пайыз мөлшері 17, 21, 23, 25 пайыз болып кете береді. Ал, «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінде» пайыз мөлшері 5 болып тұр.
ИПОТЕКА КІМДЕРГЕ БЕРІЛМЕЙДІ?
Алушының несие тарихы дұрыс болмаса, ипотека берілмейді. Кезінде ұсақ-түйек жиһаз, телефон алып, өсім, уақытылы төлемеу оқиғалары болған азаматтар өте көп. Қайталап айтамын, несие тарихы дұрыс болуы керек. Неге? Өйткені, кезінде ұсақ-түйек заттың өзін дұрыс төлей алмай, банкке қарыз болған адамсыз. Ал бұл жерде үйді бірнеше жылға алатын болғандықтан төлем қабілетіңіз қатты қаралады. Бұл – бір. Екіншіден, табыс көзін растау керек. «7-20-25», «Баспана хит», «Нұрлы жерде» міндетті түрде табыс көзін растауды сұрайды. Біздің елде көбі айлық еңбекақысын жасырады. Шын мәнінде, 200 мың теңге алады да, зейнетақы қорына аударғанда ең төменгі айлық мөлшерімен аударады. Олай болмайды.
200 мың теңге табыс табасыз ба, оның 10 пайызы, яғни, 20 мың теңгесі зейнетақы қорына аударылып отырылуы тиіс.
Одан бөлек, сіздің ипотекалық несиеңіз болмау керек. Өйткені сіз ипотекаға орта есеппен 100-150 мың теңге төлесеңіз, сізде тағы да бір 40-50 мың несие болса, онда банктің мақұлдауы қиын.
Тағы да ескеретін жайт, көбіне қиналатын – зейнет жасындағы адамдар. Оларға банк ұзақ жылға қарыз бермейді. Өзінің бір белгілі мерзімі бар. Орта есеппен – 6-7 жыл. Ары кетсе 10 жыл. Оның өзінде, зейнет жасына жақындаған, зейнетке шыққандарға көп шектеу қойылады.
Дәулет МҰҚАЕВ, экономист
