Ақша туралы балаңыз тосыннан сұрақтар қойып, тығырыққа тірейтін кездер жиі орын алып жатады. Ақша туралы балаға қалай айту керек? Бүгін біз осы сауалдарға жауап іздеп көрейік.
1.Сіздің жалақыңыз қанша?
Балалар белгілі бір жасқа жетіп, ақыл-есі кіргенде отбасындағы қаражатқа алаңдайтыны ақиқат. Осы тұста қалтаңыздағы қаржыңызға қарай, жоғары жалақы, орташа және төмен жалақы деп бөліп қарастырайық. Отбасындағы қаржылық ахуал төмен болса, ол баланың көңіл күйіне кері әсер етіп, өзін өзі төмен ұстауына әкеп соқтырады. Ал, егер ата-ана жоғары жалақы алатынын айтып, үнемі оны мақтан етсе, балаңыз қатарластарының арасында өзін өзгелерден жоғары санап, менменсініп кетуі мүмкін. Сондықтан, баланы әрдайым отбасындағы кіріс-шығыс мөлшерінен хабардар етіп отыру керек. Мәселен, балаңыз дастарқан басында ақша жайлы пікір алмасып отырса, онда ол өзі де үйдегі экономикалық жағдайға сіздің көзқарасыңызбен қарайтын болады. Ал, егер бала табыс таппайды, ешқандай жауапкершілік арқаламайды деп санасаңыз бұл қателік. Сол себептен, ол отбасындағы кіріс-шығыстарды біліп отыруы үшін баланың көзінше ақша туралы, коммуналдық қызмет ақысы мен азық-түлік және киім-кешектің қанша тұратынын үнемі айтып отырған абзал.
2. Неге сіздердің табыстарыңыз аз, ал менің достарымның ата-аналары ақшаны көп табады?
Бұл сауалдың бір жақтылығы мен қатқылдау естілетініне қарамастан оған жауап беру міндетті. Ол үшін балаңызға сізден де жалақысы аз мөлшермен өмір сүріп жатқан отбасын мысалға келітіріңіз. Мұндай отбасылар сіздің айналаңыздан табылып қалар. Ал, ең дұрысы ақша туралы айтқанда балаларға «өмірдің мәні ақшада емес екенін, ақша тек құрал» екенін түсіндіру керек. Яғни, қалтаң толған қаражат болса да «бақытты» сатып ала алмайтыныңды ұқтыра біл. Себебі, адам өмірінде материалдық құндылықтардың орнын баса алмайтын маңызды сәттер бар. Мәселен, кез келген адамға жан жылуы, махаббат, қамқорлық, өзіңе жақын адамдармен бірге уақыт өткізу секілді теңдессіз шақтар жетісе бермейді. Осыны кішкентай балаңызға айналаңыз6дағы адамдардың өмірін мысалға келтіре отырып, түсіндіруге тырысыңыз.
3.Мен есейдім, менің жүріп-тұруыма неге ақша бермейсіздер?
Бұл сұраққа жауап бермес бұрын «жалпы балаға ақша беру дұрыс па?» деген қосымша сауалды талқылап алайық. Педагогика ғылымдарының кандидаты Галина Кузнецованың пікірінше, бала жастайынан кіріс-шығыстарды жоспарлап үйренуі маңызды екен. Өйткені, ол кішкентай кезінен үйренбесе, есейгенде экономикалық қиындықтарға тап болуы ықтимал. Қазіргі қоғамда отбасылық бюджетті дұрыс жоспарлай алмайтын жас отбасылар кездеседі. Олар үнемі тапқан табысымыз қайда кетті, негізгі қажеттіліктерімізді қамти алдық па деп қамығып жүретіні рас. Осындай тығырыққа тірелмес үшін баланы жастайынан ақша жұмсап үйренуге тәрбиелеген дұрыс. Ол үшін балаңыздың сатып алған заты үшін ақы төлеуіне және өзіне таңдау жасап, есептесуге мүмкіндік беріңіз. Тіпті, дүкенге азық-түлікке сатып алуға өзін жіберіңіз. Балаңыздың күнделікті жүйелі түрде ақша жұмсайтын шақтарында (бұл уақыт әсіресе, мектеп жасынан бастау алады) – қалтасында өзіне тиесілі ақшасы болуы қажет.
4. Менің достарыма ата-аналары күн сайын 1000 теңге береді, ал неге маған тек 300-ақ теңге бересіздер? Олардың қасында мен өзімді жарлының баласындай сезінемін. Сонда сіздер маған көбірек қаржы беруге мүмкіндіктеріңіз жоқ па?
Ақша туралы сөз ете келе балаңыз достарын сылтау етіп, сізден қалтасындағы ақшасын көбейтуді көздеуі мүмкін. Жалпы балаға қанша ақша беру керек? Жауабы қарапайым: мектепте баланың керек-жарақтарына барынша жететіндей ақша болуы керек. Бірақ, ол қасындағы достарының ақшасынан артық не кем болмауы тиіс. Перзентіңіздің талап-тілектері мен отбасылық кірісті ескере отырып, қанша қаражат қажет екенін бірге есептеңіз. Бірінші сыныптың оқушысына ақшаны күнделікті беріп тұрған абзал. Ал, өсе келе күнделікті емес, бір аптаға немесе бір айға деп жоспарлап беріңіз. Сонда балаңыз ақырындап өзінің шығыстарын орынды әрі мақсатты жұмсауға үйренеді. Алайда берілген сома тиянақты болуы шарт. Кей-кезде балалар артық ақша сұрап, ата-анасына білдіртпей жақын жора-жолдасы немесе туыстарының туған күніне қаржы жинап жүруі де мүмкін.
6. Егер де бұл менің ақшам болса, онда сіздер өзім керек деп санаған затымды алғаным үшін неге ұрысасыздар?
Балаңыздың өзі үнемдеп жинаған ақшасына ойыншық немесе кезекті компьютерлік ойынын сатып алып, сіздің ашуыңызды келтірсе оған құрметпен қарап, сабырлық танытыңыз. Өйткені, ол баланың психологиясына әсер етеді. Мәселен, өзіңіз ойлап қараңыз: сізге ақшалай сыйлық жасап тұрып, оның қайда кеткені жөнінде есеп сұраса қалай қарайсыз?! Демек бұл жағдай балаңызға да дәл осылай әсер етеді.
Баланы дұрыс таңдау жасауға қалай үйретпекпіз сонда? Ол үшін әр заттың құндылығы мен маңыздылығын түсіндіруге тырысыңыз. Мәселен, қажетсіз дүниеге жұмсалған қаржыға басқа не сатып алуға болатынын айтыңыз. Сонда ғана балаңыз өз қателігін түсініп, сіздің ақылыңызға келесі жолы құлақ асатын болады. Ең бастысы – әр ата-ана өз балалық шағына саяхат жасап, баланың орнына өздерін қойып көргені абзал.
Жақсы бір мысал келтіре кетейік: 5 жастағы қыз дүкенде әкесінен түрлі-түсті кішкене тастарды сатып алып беруін өтініп тұр: «Әкетай, сізге өз машинаңыз қалай керек болса, маған да бұл заттар ауадай қажет, өтінем алайықшы», – дейді.
Мінеки қаршадай қыздың қиылып сұрағаны әкесін біраз ойлантып тастады.
7.Ыдыс-аяқты жумаймын, ол үшін менің достарым ата-аналарынан бөлек ақы алады!
Балаңыз үй шаруасына көмектесіп, қол қабыс етсе көптеген ата-аналар бұған ризашылығын ақшамен білдіріп жатады. Бірақ, бұл дұрыс емес. Ал, егер балаңыз істеген жұмысы үшін ақша сұраса, оған төмендегі жағдайларды ұқтырыңыз. Біріншіден, үй жұмыстарына ақы төленбеуі тиіс. Балаға бұл сенің де үйің, сондықтан, ондағы істелген жұмыстар үшін ешкім ешкімнен ақша сұрамау керектігін түсіндіріңіз.
Есіңізде болсын, үй шаруасындағы міндеттер үшін ақша беруге болмайды. Үйдегі шаруа жалдамалы қызметке айналмауы тиіс.
Үй міндеттеріне көмектескені үшін ақы төлеудің соңы өкінішке әкеп соқтыруы мүмкін. Мәселен, балаңыз болашақта қолы қимылдап кетсе қаржы сұрауды әдетке айналдыруы ғажап емес. Бірақ, баланы үздік оқығаны үшін немесе тапсырманы тиянақты орындағаны үшін ынталандырып тұруға болады. Өйткені, қазіргі уақытта жақсы оқу – оңай дүние емес. Баланы қызықтыру үшін тек қана ақшамен емес, өзге де тартымды дүниелермен немесе сыйлықтармен ынталандырған дұрыс. Әйтпесе бала өзі үшін емес, біреу үшін оқитындай әсер қалдыруы ықтимал.
8.Сыныптастарымның тапсырмасын ақшаға орындай алам ба? Егер оның қолынан келмесе, менің тапсырманы орындап беруге толық мүмкіндігім бар. Бұл – менің табыс көзім!
Бұл – өте құйтұрқы сұрақ. Сондықтан, балаңызға мектептегі оқуды ақшалай-заттай алмасу деп қарастыруға болмайтынын ұқтырыңыз. Бұл – баланың болашағына балта шабады. Яғни, жора-жолдастарына көмектескені үшін ақша алып үйренген бала өсе келе достық ұғымын ұмытуы мүмкін.
9. Мен өзім ақша тапқым келеді, алайда хат тасушы мен даяшының еңбекақысы өте аз…
Жұмыс іздеуге шынайы кіріскен бала ізденіс барысында жете түсінеді: сенің қабілетің төмендеу және қолыңда дипломың болмаса, жұмыс таңдауға сенің мүмкіндігің шектеулі. Талмай ізденістен кейін ұлыңыз немесе балаңыздың салы суға кетпесін, керісінше төгілген тер мен сол үшін өтелген ақшаға тәуелділікті сезінсін, жұмыс уақытының көлемі мен атқарылған іске байланысты ақша төленетін жұмыс іздеуге кеңес беріңіз!
10. Егер мен еңбектеніп ақша тапсам, қайда жаратсам да өз еркім бе?
Егер балаңыз жазғы демалыста жұмыс істеп, табысын үйге әкелмей, ата-анасына да ештеңе сатып алмай, өзіне ғана жаратса – бұл алаңдатарлық жағдай. Оның қай жерден қателескенін оған түсіндіріңіз. «Әкең жұмыс істей ме? Ақша таба ма? Ол айлығын үйге әкеліп, отбасының барлық мүшесіне жаратады. Солай ғой?! Дәл солай анаң да жұмыс істейді», – деп ұрыспай жәймен жеткізу керек. Сол кезде бала да өзінің қылығы мен ата-анасының әрекетінен өзінің ісі бұрыс екенін көреді. Егер бала салыстырмалы түрде көп мөлшерде табыс көзін тапса, оны бірігіп отырып дұрыс пайдалану жолдарын қарастыру керек. Оның еңбектеніп әкелген табысына көз салмаңыз немесе барлық ақшасына үй тірлігіне қажетті дүниені сатып алмаңыз. Кішкентай табыскер маңдай терімен тапқан ақшасының дәмін сезінуге мүмкіндік беріңіз.
Ұқсас мақалалар:
